Hoe werkt de lobby van de tabaksindustrie?

We weten allemaal dat roken slecht is. Toch vinden veel van ons het nog altijd sexy als Thomas Shelby een sigaretje opsteekt in een scène van Peaky Blinders. En dát heeft alles te maken met de lobby van de tabaksindustrie. Maar hoe doen ze dat?

De tabaksindustrie profiteert van jouw verslaving; deze garandeert hen namelijk een vaste inkomstenbron. Om zo veel mogelijk mensen verslaafd te maken en te houden is het in het belang van deze tabaksproducenten om de regels rondom roken zo soepel mogelijk te houden. Daarvoor lobbyen ze in Den Haag.

En dat mag helemaal niet. Sterker nog: ‘Volgens het internationale antirookverdrag FCTC, zou onze overheid deze lobby op afstand moeten houden’, schrijft BOOS. Maar dat lukt niet altijd even goed. ‘Afgelopen december nog had een tabakslobbyist appcontact met PVV-Tweede Kamerlid Patrick Crijns tijdens het debat over het burgerinitiatief Nicotinee.’ In 2013 lukte het de tabaksindustrie nog om elektronische sigaretten voor volwassenen beschikbaar te maken. En in 2018 werden onder andere accijnsverhogingen verzwakt en vertraagd.

1. Philip Morris International (PMI)
2. British American Tabacco (BAT)
3. Japan Tabacco International (JTI)
4. Imperial Brands

De laatste drie zijn lid van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- & Kerftabakfabrikanten. Hun voorzitter is Jan Hein Sträter, en hij is de man die in december met Kamerlid Crijns aan het appen was.

• Contact met Tweede Kamerleden
• Financiële steun aan supermarkten om tabakszaken te openen
• Reclame maken via Netflix-series

De vacature van lobbyist voor een grote tabaksfabrikant; dan is GroenLinks-Kamerlid Paul Smeulders waarschijnlijk niet de eerste kandidaat die bij je opkomt. Toch dacht een recruiter van Imperial Brands daar anders over. Hij benaderde Smeulders in 2019, om op die manier voet aan de grond te krijgen in Den Haag. Smeulders is daar niet van gediend en belt de recruiter op met de vraag hoe ze bij hem zijn uitgekomen. Smeulders filmde het telefoongesprek en deelde het op Twitter.

De recruiter geeft aan op zoek te zijn geweest naar iemand met een relevante politieke achtergrond. ‘Het leek me interessant omdat het iets anders is dan wat je tot nu toe hebt gedaan. Omdat je een heel groot netwerk hebt, is dat voor ons erg interessant. Het ligt er helemaal aan wat jij belangrijk vindt in de maatschappij en omtrent tabak. Dat moet je zelf beslissen. Maar misschien vind je het wel een mooie uitdaging om daar toch een beetje de visie te veranderen, misschien binnen de partij ook.’

Wanneer Smeulders aangeeft niet gediend te zijn van het gedrag van de recruiter om een Kamerlid aan te spreken voor de functie, kan de recruiter zich hier moeilijk in verplaatsen. Smeulders: ‘We hebben regels in Nederland over hoe we omgaan met de tabaksindustrie. Zo mogen jullie niet lobbyen in ministeries. Dat is een internationaal verdrag waar ook Nederland achter staat.’

Sigarettenfabrikant Philip Morris gaf in 2024 financiële steun aan supermarkten, om daarmee een tabaksspeciaalzaak te openen waar zij ‘tabaksvervangers kunnen verkopen, waarvan is bewezen dat gebruikers een grotere kans hebben om later alsnog te gaan roken’, aldus BOOS.

Dit is niet de enige manier waarop de tabaksindustrie probeert om mensen aan het roken te krijgen. Ook de filmindustrie speelt hier een grote rol in. ‘Je wilt toch niet dat je tieners gaan roken omdat ze James Bond zien roken’, zegt hoogleraar gezondheidszorg Ivan Wolffers er in 2014 over bij Joop. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de tabaksindustrie in het verleden miljoenen betaald om roken in films te laten zien. Alle vormen van reclame op tv en het internet, en in kranten en tijdschriften, zijn in 2003 verboden. Maar de regelgeving is een stuk moeilijker te handhaven in de films die internationaal worden verspreid. De WHO maakt zich al jaren hard voor een strenger beleid rondom roken in films. Zij reiken overheden mogelijkheden aan om in te grijpen. 

Dat roken verslavend is, is algemeen bekend. Toch lijken tabaksproducenten altijd weg te komen met hun schadelijke producten. Een belangrijke reden daarvoor is dat ze zelf de onderzoeken van hun product leiden. 'Fabrikanten zijn verplicht de onderzoeken uit te voeren, maar de manier waarop de industrie dat doet, is volgens de expertgroep ondermaats. De groep heeft daarom grote twijfels bij de wetenschappelijke betrouwbaarheid van de rapporten die door de industrie zijn opgesteld', schrijft Zembla eind juni 2021. 

Advocate Bénédicte Ficq tilt dit in 2016 naar een hoger niveau; ze spant een rechtszaak aan tegen de tabaksindustrie.

‘Tabaksproducenten hebben niet alleen een verslavend product gemaakt, maar een product waar op de meest ingenieuze manier allemaal verrassingen in verpakt zijn om die verslaving te verhevigen’, vertelt Ficq in Pauw. Hoewel tabak het hoofdbestandsmiddel van een sigaret is, zijn er nog een heleboel extra stoffen aan toegevoegd. Tabak is, volgens Ficq, een te verwaarlozen onderdeel van de sigaret. ‘In een sigaret zitten op het eerste oog hele simpele ingrediënten, zoals bijvoorbeeld suiker. Het klinkt heel onschuldig. Maar als je suiker verbrandt en vervolgens inhaleert is het niet alleen kankerverwekkend, maar komt er ook een stof vrij die als een soort antidepressiemiddel werkt. Dus dat is weer ondersteunend aan de verslaving.’

Volgens Ficq is een sigaret alleen de verpakking voor nicotine. Het is namelijk de bedoeling dat de nicotine die hierin verpakt zit, zo snel mogelijk naar je longen gaat. Dat gaat via de rook, maar ook via allerlei andere slimme trucs.’ 

KWF Kankerbestrijding, gemeenten, artsen en ziekenhuizen scharen zich achter Ficq. Ook zij klagen de tabaksindustrie aan. Het OM bevond de tabaksindustrie, in februari van 2018, niet strafbaar. Ficq zoekt het vervolgens weer hogerop en gaat naar het hof. Daar wordt de dienstdoende rechter in september 2018 partijdig bevonden; hij wordt van de zaak gehaald. In december 2018 volgt het uitsluitsel: de tabaksindustrie wordt niet vervolgd.