De EU moet nú zijn eigen sociale media, zoekmachines, chatboxen, clouds en AI in het leven roepen als publieke diensten

Dat is essentieel en urgent voor onze defensie.

Europeanen zijn voor hun elektronische communicatie, het verzamelen van data en hun cloud vrijwel geheel afhankelijk van bedrijven in de Verenigde Staten en China. In de nacht van dinsdag op woensdag bleek opnieuw hoe gevaarlijk dit is en hoe fundamenteel dit de positie van de Europese Unie verzwakt.  Donald Trump en Elon Musk gaven in de Roosevelt Room van het Witte Huis een gezamenlijk interview aan Fox. Presentator Sean Hannity gedroeg zich alsof God de Vader en God de Zoon tegenover hem hadden plaats genomen. 

Het gesprek ging vooral over binnenlandse onderwerpen. Voor ons hier aan de andere kant van de oceaan ligt de betekenis in de soms bizarre manier waarop Trump en Musk aangaven dat zij twee handen op één buik zijn.

Het nieuwe bewind in de Verenigde Staten bestaat uit een president met dictatoriale trekken die gemene zaak heeft gemaakt met een oligopolie van techmiljardairs. Dit complex heeft zich tegen de Europese democratieën gekeerd. Het meest recente bewijs daarvan zijn de opmerkingen van Trump in Mar-a-Lago over Oekraïne. Dat krijgt de schuld van de oorlog. Net als Poetin eiste de president dat Kiev nieuwe verkiezingen uitschrijft.

De vijandige houding van Trump wordt deels ingegeven door het feit dat de Europese Unie met wettelijke bepalingen probeert te voorkomen dat de eigenaars van de sociale media die gebruiken om hun eigen boodschap te pushen.

Dat heeft al tot confrontaties, processen en boetes geleid. Geen wonder dat de techmiljardairs ook aan onze kant van de oceaan vrij spel willen.  De aanval van vicepresident Vance op onze vormen van democratie afgelopen vrijdag in München is deels daardoor ingegeven.

Tot voor deze noodlottige maand was regulering van sociale media misschien voldoende maar inmiddels is de internationale situatie zó ernstig geworden en de Amerikaanse druk op Europa zó toegenomen dat dit bij lange na niet meer het geval is. De Europese Unie moet een eind maken aan deze gevaarlijke afhankelijkheid en zelf alternatieven bieden voor de diensten van de Amerikaanse techmiljardairs. Dat past bij onze denkbeelden over hoe een democratie hoort te worden georganiseerd.

Facebook, Twitter en Snapchat hebben veel gemeen met de traditionele post. Mensen gebruiken die om elkaar brieven te sturen maar bedrijven kunnen die ook gebruiken om massaal reclame, kranten of tijdschriften te versturen. Tot voor enkele jaren was de post in alle Europese landen een publieke dienst. De aangeboden stukken worden zonder meer bezorgd. Het briefgeheim is daarbij een centrale waarde. De post kijkt niet naar de inhoud. Althans dat is het principe. Ze werkt niet mee aan het vervoer van gevaarlijke stoffen of de voorbereidingshandelingen van criminele organisaties.

Google lijkt op een bibliotheek waarin je op zoek gaat naar informatie die je om de een of andere reden nodig hebt. In de meeste Europese landen zijn bibliotheken ook publieke diensten. Als het goed is, wordt hun aankoopbeleid niet door politieke of ideologische overwegingen bepaald.

De afgelopen decennia hebben sociale media en de zoekmachine Google veel van die taken op zich genomen. Je hoeft maar in je brievenbus te kijken om te zien met hoeveel succes. Vijfentwintig jaar geleden kwam de postbode nog twee keer per dag langs. Nu niet eens meer elke dag. En meestal ligt er niets op de deurmat.

Het is gevaarlijk voor de veiligheid als essentiële diensten rond communicatie op alle gebied – juist ook van mens tot mens – in handen vallen van particuliere ondernemers die ook nog eens nauw verbonden zijn met de regering van een vreemde mogendheid.

Daarom dient de Europese Unie alternatieve sociale media in het leven te roepen, niet alleen voor de eigen burgers maar voor de hele wereld, zodat men niet langer afhankelijk is van Facebook, X, Instagram, ChatGPT of Google. En net zo min trouwens van TikTok of DeepSeek.

Het beste organisatiemodel is dat van een publieke omroep zoals de Britse BBC of de Duitse WDR. De leiding is onafhankelijk maar gebonden aan een statuut dat volledige pluriformiteit eist en censuur uitsluit behalve als de verstuurde berichten te maken hebben met criminele activiteiten of seks met minderjarigen en dergelijke zaken. Onafhankelijke raden van toezicht, die niet door politici worden benoemd, controleren het functioneren van zulke diensten op grond van het statuut.

Op dezelfde manier worden Europese clouddiensten en de AI-chatboxen georganiseerd.

Dat gebeurt met publiek geld maar net zo min als het nu het geval is met publieke omroepen of bibliotheken hoeven zulke diensten al hun producten gratis aan te bieden. Ook mag er best sprake van reclame zijn.

Het is essentieel voor de veiligheid, de slagkracht en de onafhankelijkheid van de Europese Unie dat een dergelijk alternatief voor wat techmiljardairs in de Verenigde Staten en China bieden, zo snel mogelijk van de grond komt. Ursula von der Leyen suggereerde de 3% grens voor overheidstekorten van lidstaten stevig op te rekken als het om investeringen in defensie gaat. Welnu, publieke onafhankelijke sociale media horen bij onze verdediging tegen externe vijanden. Als wij dit gat in ons bolwerk van de vrijheid laten bestaan, zullen wij een hoge prijs betalen. Waar een wil is, is een weg. Willen is kunnen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin, zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Europa omringd door vijanden