Nederland kan op gebied van innovatie weinig leren van de VS

Op het YouTube-kanaal Not Just Bikes vertelt Jason Slaughter, van oorsprong Canadees, hoe hij na veel reizen besloot om in Nederland zijn kinderen op te laten groeien. Een belangrijke factor was de Nederlandse inrichting van de bebouwde omgeving, geen ander land doet dat beter.

Nederland is niet alleen innovatief op het gebied van stedenbouw. Ons zorgstelsel is een van de beste en goedkoopste ter wereld, ons pensioenstelsel ook. We hebben de meest innovatieve landbouwsector. We hebben bijna overal in het land toegang tot snel en goedkoop internet. Onze banken liepen voorop in het aanbieden van internetbankieren. Bijna nergens is het doen van belastingaangifte zo makkelijk. De hele dag, in elke fase van ons leven, zijn we omringd door innovatief design.

Op alle hierboven genoemde punten doen we het overigens beter dan de Verenigde Staten. Het is dan ook opmerkelijk te horen hoe ons land en de EU veel minder innovatief zouden zijn. Die conclusie trok onder andere Draghi in zijn recente rapport over competitiviteit van de EU, een conclusie die door media en politiek breed is overgenomen.

Alleen met een lompe definitie van innovatie kun je concluderen dat de VS innovatiever zijn dan wij. Bijvoorbeeld door een oppervlakkige vergelijking van BBP’s of productiviteit, zonder al te nauw te kijken hoe geld wordt verdiend of wie het verdient. Of erger, door innovatie te meten als het aantal tech-monopolisten per hoofd van de bevolking.

Amerikaanse tech-giganten zijn helemaal niet zo innovatief
Google heeft in haar bestaan weinig innovatie voortgebracht. Producten als DoubleClick, YouTube, en Android zijn allemaal gekocht. Google's marktwaarde komt dan ook niet uit innovatie maar van haar dominantie op de advertentiemarkt, waar het als tussenpersoon de helft van advertentie-inkomsten in eigen zak steekt. Op die manier verrijkt Google zichzelf ten koste van kranten en nieuwsbladen.

Ook Amazon is in de eerste plaats een tussenpersoon die om en nabij de helft van de waarde pakt van elk verkocht product. Als een verkoper op Amazon een succesvol product verkoopt, dan komt Amazon met een eigen concurrerend product dat het voortrekt in zoekresultaten. Het innovatieve origineel gaat dan failliet. Waar Google teert op de pers, teert Amazon op de middenstand.

Apple maakt veel winst op de verkoop van haar innovatieve iPhone, maar pakt daarna ook nog een percentage van elke transactie die met een iPhone wordt gemaakt. Verder "innoveert" het bedrijf in het gebruik van intellectueel eigendom om concurrentie te belemmeren.

Kunstmatige Intelligentie
Wat zijn de tech-innovaties van de afgelopen jaren? VR-brillen, drones, smartwatches, block chains, zelfrijdende auto’s. Speelgoed, dat op geen enkele manier bijdraagt aan het oplossen van problemen van deze tijd. Niets ten nadele van leuk speelgoed, maar het is verbijsterend dat we uitsluitend speelgoed als innovatie lijken te waarderen.

Het nieuwste speelgoed is kunstmatige intelligentie. Geen misverstand, die technologie is indrukwekkend. Maar na jaren ontwikkeling en miljarden aan investeringen heeft het onze levens niet ingrijpend veranderd. Toch blijven we geloven in de reclamepraatjes van bedrijven als OpenAI, die gouden bergen beloven omdat ze zonder miljardeninfuus binnen een paar maanden failliet zijn.

AI is symptomatisch voor ons denken over innovatie. In plaats van respect voor de vakkennis die onze innovatieve samenleving heeft gebouwd, fantaseren we openlijk hoe een paar bedrijven onze leraren, zorgverleners, en rechters wel even zullen vervangen. Die houding combineert een enorme overschatting van Amerikaanse tech-giganten met een minachting voor vakmensen.

Geen behoefte aan tech-monopolisten
Het is ironisch de uitdagingen waar Nederland voor staat samenvallen met onze kracht. We hebben een tekort aan woningen, en we bouwen de fijnste dorpen en steden ter wereld. Onze landbouw stoot te veel stikstof uit, en is ongelofelijke innovatief. We moeten vergroenen, en bouwen al eeuwen de beste infrastructuur op land en op zee. Welk probleem wordt opgelost door schaarse vakmensen overal weg te halen om in een nieuw Europees Google hippe gadgets te ontwikkelen? Er is nu juist behoefte aan oer-Hollandse innovatie, dus waarom de roep om meer innovatie in Amerikaanse stijl?

De roep voor meer Amerika in Europa komt van neoliberale denkers, en innovatie met een publieke component telt voor hen niet. In Nederland wordt de neoliberale gedachte het best vertolkt door de VVD, wiens minister Blok trots een stuk Nederlandse innovatie sloopte, het ministerie van VROM, in het geloof dat Amerikaanse investeerders het wel beter zouden weten dan de vakmensen die op het ministerie hadden gewerkt.

Gelukkig geloven mensen steeds minder in de vrije markt en kleine overheid als universele oplossing voor elk probleem. Toch boekt het neoliberalisme met haar innovatie-FOMO hier een PR succesje. Trap er niet in, Nederland kan op gebied van innovatie weinig leren van de VS.