Wat we vieren op 5 mei en wat we dreigen te vergeten

Op 5 mei vieren we de bevrijding. De vrijheid. Het einde van een regime dat haat, uitsluiting en geweld tot norm had gemaakt. Tachtig jaar later hangen we de vlag uit en luisteren we naar plechtige toespraken over de waarde van vrijheid. Maar wat betekent die vrijheid nog, als we vandaag toekijken hoe dezelfde denkpatronen opnieuw worden genormaliseerd?

De fascistische krachten zijn terug. Niet in nazi-uniformen en laarzen, maar in maatpakken met stropdas, met miljoenen volgers op social media-accounts, algoritmes en goed getimede provocaties.

Het verhaal dat systematisch verkocht wordt, is steeds hetzelfde: de ander is een bedreiging en moet weg. De asielzoekers die onze huizen inpikken, onze banen afpakken en onze vrouwen bedreigen. De leerkrachten die onze kinderen zouden indoctrineren met ‘links gedachtegoed’. De rechters die ‘niet onafhankelijk’ zouden zijn. De wetenschappers die ‘desinformatie’ verspreiden. De journalisten die ‘liegen’.

Hier zit de kern van hun strategie: alles wordt omgedraaid. Een klassieke truc van autoritaire bewegingen.

Wat zij de ander verwijten, doen ze zelf. Ze beschuldigen anderen van indoctrinatie, terwijl zij zelf met simpele slogans en angstcampagnes het denken uitzetten en het gevoel van slachtofferschap aanspreken. Ze roepen dat de media liegen, terwijl ze zelf bewust feiten verdraaien. Ze zeggen dat de rechtsstaat partijdig is, maar proberen intussen zelf de rechterlijke macht te ondermijnen. Ze waarschuwen voor censuur, maar proberen zelf tegengeluiden het zwijgen op te leggen.

Het is een strategie van verwarring, bedoeld om het onderscheid tussen feit en fictie, tussen verantwoordelijkheid en rancune, uit te wissen. En als niemand meer weet wat waar is, wint ‘de sterke leider’, degene die het hardst schreeuwt en beweert ‘de stem van het volk’ te zijn en zoveel van de natie zegt te houden.

Het is zo doorzichtig allemaal.

De moderne autocraten hebben geen tanks of staatsgreep nodig om de macht te grijpen. Ze gebruiken framing, leugens en mediamanipulatie. Ze schrijven provocerende tweets en zitten aan talkshowtafels om mensen wijs te maken dat zij de echte slachtoffers zijn. En als diezelfde mensen verongelijkt en bang genoeg zijn gemaakt, dan stemmen ze vanzelf hun eigen vrijheid weg door bijvoorbeeld op de ‘Partij Voor de Vrijheid’ te stemmen. Het kan bijna niet ironischer.

Trump, Musk, Orbán, Le Pen, Wilders, Meloni. Ze weten precies hoe het werkt en gooien dagelijks olie op het vuur van wantrouwen en haat. Ze leren mensen dat feiten niet meer tellen, dat leerkrachten, wetenschappers, journalisten en rechters vijanden zijn, dat haatspraak gewoon ‘meningsuiting’ is. Dat is geen debat. Dat is ideologische hersenspoeling in een vals democratisch jasje.

De vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel recht, maar het komt met de verantwoordelijkheid om de ander niet te schaden. Het stopt waar de veiligheid en waardigheid van anderen in het gedrang komt. Het is belangrijk om te begrijpen dat deze vrijheid niet vanzelfsprekend is. Het is iets dat we dagelijks moeten beschermen, tegen de gevaren van giftige taal, haat en verdeeldheid, en tegen herhaling van de donkerste hoofdstukken uit onze geschiedenis.