Cruesli, muesli, granola of cornflakes: hoe (on)gezond zijn ontbijtgranen?

De schappen van de supermarkt liggen vol met allerlei soorten ontbijtgranen. Cruesli, muesli, granola en cornflakes, noem maar op. Tientallen varianten in verschillende verpakkingen, de één nog kleurrijker dan de ander. Wat moet je eigenlijk kiezen? En hoe (on)gezond zijn deze ontbijtgranen eigenlijk?

Hoe meer varianten van een bepaalde productsoort of productgroep er te koop zijn, hoe lastiger het is om een keuze te maken.

Dat geldt net zo goed voor ontbijtgranen als voor andere producten, want de schappen in de supermarkt staan vol met een duizelingwekkende hoeveelheid ontbijtgranen in allerlei geuren, kleuren, vormen, verpakkingen en smaken. Waar moet je in hemelsnaam beginnen?

Consumentenpsycholoog Lisa Luezink vat deze keuzestress als volgt samen: "Als je bij jezelf denkt 'Kom, ik ga ook voor iets gezonds', en je staat voor een vol schap met in dit geval ontbijtgranen, dan slaat je brein op hol. Je hersenen kunnen zoveel informatie niet verwerken, en het maken van een keuze wordt er als gevolg daarvan niet makkelijker op. We noemen dat ook wel de paradox van keuze."

Ze vervolgt: "We willen het liefst zoveel mogelijk keuze, zeggen we. Maar als we vervolgens voor het schap staan, lukt het met zo'n groot en gevarieerd aanbod simpelweg niet om daadwerkelijk de juiste keuze te maken. Dat past niet in ons brein."

Dat erkent ook voedingswetenschapper Guido Camps. Hij zegt: "Ik vind het zelf ook lastig. Maar omdat ik zelf onderzoek doe naar voedsel, lees ik alle labels en etiketten met informatie. Maar ik snap dat niet iedereen daar zin in heeft of het even makkelijk vindt. Het is zeker niet eenvoudig."

Volgens consumentenpsycholoog Lisa Luezink worden we in dit soort gevallen vaak verleid door felle kleurtjes en aantrekkelijke termen op verpakkingen: "Denk aan termen als 'gezond' of 'weinig suiker'. Maar het is allemaal zo veel dat we onze keuze niet rationeel kunnen afwegen", zo stelt Luezink.

Guido Camps weet maar al te goed dat marketingkreten soms nergens op slaan. "Op één verpakking staat bijvoorbeeld 'No artificial colours or flavours' ('Geen kunstmatige kleur- en smaakstoffen', red.), alsof dat uitmaakt. Want als er gewoon suiker uit de suikerbiet aan is toegevoegd, is het uiteindelijk toch gewoon suiker.

Volgens Liza Luezink is pure havermout "waarschijnlijk de gezondste optie", al vertelt ze er direct bij dat je óók andere voedingsstoffen nodig hebt. "En niet iedereen heeft er zin in om dan zelf de juiste dingen toe te moeten voegen."

Guido Camps adviseert iedereen om toch echt gewoon op het label te kijken naar wat er precies in zit. "Kijk naar de samenstelling. Zit er heel veel vet en suiker in? Dan is het gewoon ongezond, klaar."

Zelf gebruikt Camps een slim ezelsbruggetje. "Hoe meer tekenfiguren en hoe kleurrijker de verpakking, hoe slechter en ongezonder het product waarschijnlijk is."

Liza Luezink lacht: "Ouders denken vaak dat zij de beslissingen nemen in de supermarkt, maar wie met kinderen naar de supermarkt gaat, weet dat dat niet klopt. Kinderen nemen vaak de beslissingen."

"Kinderen slaan aan op een poppetje of een tekenfiguur op de verpakking en willen dat product dan graag hebben". En daarop gaan ouders volgens de consumentenpsycholoog vaak voor de bijl.

Graag ziet Luezink dat ook producenten van gezonde producten zich van deze marketingtactieken bedienen: het valt haar op dat het voornamelijk de producenten van minder gezonde varianten zijn.

Voor kinderen worden dus tekenfiguren en felle, uitbundige verpakkingen uit de hoge marketinghoed getoverd. Maar ook volwassenen zijn niet ongevoelig voor sturing. In dat geval gaat het echter om verpakkingen die juist moeten uitstralen dat het product gezond en duurzaam is.

Maar, zo stelt Camps: "Uiteindelijk wordt er ook gewoon suiker in deze producten gestopt. We willen gewoon suiker en zoet, want dat vinden we gewoon lekker. Dat is op zich ook niet erg, zolang je maar niet denkt dat je iets gezonds eet."

In de schappen van de winkel vind je veel 'krokante muesli', ook wel cruesli genoemd. Dat is eigenlijk gewoon gebakken muesli. Zelfde product, andere bereidingswijze.

En dan is er ook nog granola: dat is feitelijk niets meer dan een nóg fijner gemalen gebakken muesli. Daardoor is granola vaak nóg vetter.

Luezink: "Er zitten vaak veel vetten in, want er wordt vaak olie aan toegevoegd om het lekker te maken."

En die aanwezige oliën en vetten dragen eraan bij dat het product lang niet zo gezond is als je op basis van de verpakking wellicht vermoedt. Daarom zetten veel fabrikanten op de verpakking vaak een portiegrootte.

Zo wordt in het geval van verschillende soorten ontbijtgranen gesproken van een portie van 30 of 50 gram. Veel consumenten eten echter structureel grotere porties omdat ze niet goed kunnen inschatten hoeveel 30-50 gram nou is.

Het probleem is dat ze het niet gebruiken als topping, maar als compleet ontbijt. En dat komt voor een groot deel door de suggestie die wordt gewekt op de verpakkingen.

De afbeelding op de doos suggereert bijvoorbeeld dat je de kom flink moet vullen met granen voordat je er yoghurt, kwark of een vergelijkbaar zuivelproduct bij doet, en zo ga je al snel over de aanbevolen portiegrootte heen. Goed voor de fabrikant, want dan is de verpakking sneller leeg en moet jij eerder een nieuwe kopen.

Maar voor jou is dat juist minder goed, want je eet méér van het product dan je eigenlijk zou moeten.

Voedingswetenschapper Guido Camps stelt dat het vaak de som der delen is waardoor ontbijtgranen lang niet altijd even gezond zijn als je in eerste instantie wellicht zou denken: "Als je nou een kom vult met kwark, en je doet er vervolgens suiker of fruit in, en daarna vul je het aan met honing of jam, en tot slot doe je er óók nog cruesli bij... nou, dan ben je eigenlijk een omgekeerde kwarktaart aan het bouwen."

Hij concludeert: "Waarschijnlijk superlekker, maar óók superveel calorieën. Dus daar moet je wél rekening mee houden. Iedere calorie die je in je ontbijtschaaltje stopt, die telt. Dus alles draait eigenlijk om portiegrootte én samenstelling."