Koekoek heeft meer noten op zijn en haar zang

De tjiftjaf 'tjiftjaft', de oehoe 'oehoet', de grutto zegt ‘togrut togrut’ en ook de koekoek roept zijn naam. Deze vogelnamen zijn onomatopeeën. De vogels zijn vernoemd naar het geluid dat ze maken. Althans, het geluid dat de mannetjes maken. Maar dat is bij de koekoek, die nu veelvuldig te horen is, niet het hele verhaal.

Deze vogel is een meester in misleiding en maakt ook hele andere geluiden. Met name het vrouwtje produceert soms hele wonderlijke klanken. Natuurgeluiden-expert Henk Meeuwsen bespreekt zondag enkele van deze bijzondere koekoekgeluiden.

Dat de koekoek meer laat horen dan enkel ‘koe-koek’ weet Meeuwsen al lang. In 1998 nam hij in de Amsterdamse Waterleidingduinen vogelgeluiden op. Hij wist in de buurt te komen van een koekoek en hoorde hem een vreemd geluid maken. Mogelijk had deze vogel bonje met een andere man, zo klonk het in elk geval. Ook hoorde hij een koekoeksvrouwtje een vreemd hinnikend geluid maken. Later nam Meeuwsen ook hele andere geluiden op van koekoekvrouwen.

De koekoek is een meester in misleiding. Ze dumpt haar ei namelijk in het nest van een andere vogel, zodat ze die zelf niet hoeft uit te broeden. Veel vogels trappen in deze listige truc en denken dat ze hun eigen jongen opvoeden. Zelfs als die wel héél groot worden. Toch is het niet altijd makkelijk om je ei stiekem in het nest van een karekiet of graspieper te dumpen. Deze kleine vogeltjes zijn niet gek en reageren fel op elke koekoek die hun nest benadert.

Dat is best dapper, want als je een koekoek van dichtbij ziet, dan valt op dat ze soms erg op een sperwer lijken. En die gelijkenis heeft een reden. Uit onderzoek met karekieten blijkt namelijk dat ze minder snel een koekoek verjagen die veel op een sperwer lijkt. Dat komt doordat het vogeltje van nature bang is voor sperwers. Logisch, want een sperwer lust wel een karekietje op z'n tijd.

Maar het koekoeksvrouwtje heeft nog een truc om de vogeltjes te foppen. Alleen het mannetje maakt het karakteristieke 'koekoek-geluid. Een vrouwtje produceert een soort giechel die weer sterk lijkt op het geluid van een sperwer. Deze combinatie van sperwer-look en giechel maakt dat een karekiet of graspieper er snel vandoor gaat als ze een koekoeksvrouwtje zien of horen. En vervolgens heeft de koekoek tijd om haar ei in het nestje te dumpen.

Soorten als de kleine karekiet, graspieper, heggenmus en gele en witte kwikstaart worden vaak uitgekozen als onvrijwillige 'pleegouders'. En de koekoek specialiseert zich vaak zelfs in één soort! Zo kiest het vrouwtje bijvoorbeeld altijd het nest van een heggenmus uit om haar eieren in te leggen.

De eieren lijken dan sterk op elkaar, waardoor de pleegouder, wat ook wel de waardvogel genoemd wordt, de verwisseling niet door heeft. Het oorspronkelijke ei wordt het nest uit gegooid of opgegeten. En als het koekoeksjong geboren is, werkt het de andere eieren of kuikens het nest uit. Zo heeft hij of zij het rijk alleen.

Tientallen mensen belden deze week de fenolijn om een waarneming van hun eerste koekoek door te geven. De vogels overwinteren in tropisch Afrika en zijn vanaf half april weer in Nederland te zien en te horen. De volwassen koekoeken trekken na de eileg in juni en juli weg. De jonge vogels trekken veel later weg, tot in september.